Таво, вӧлӧмкӧ, абитуриентъясӧс иналан кампаниясӧ зэв лёка нуӧдӧмаӧсь. Абитуриентъяс вермӧмаӧсь сетны заявленньӧяссӧ уна велӧдчанінӧ, налӧн вӧлі позянлун быд здукӧ заявленньӧсӧ мӧдлаӧ ыстыны (электроннӧя — а сідзкӧ, зэв ӧдйӧ), дай нӧшта таво вӧлі сӧмын ӧти иналан «гы». Дерт, та вӧсна вӧлі хаос, кампанияыс вӧлі лотерея кодь либӧ биржа вылын ворсӧм кодь, абитуриентъяс вывті ёна тӧждысисны-майшасисны. Дай результатыс лёк лои: престижа вузъясӧ веськалісны дзоля баллъяса йӧз, кодъяс рискуйтісны. А кодлӧн баллыс вӧлі ыджыдджык, но рискуйтны эз кӧсйы, документъяс ыстіс кытчӧкӧ мӧдлаӧ.
Тӧдысь йӧз шуӧны: позьӧ пӧ абитуриентъясӧс вузъясӧ инавны Гейл−Шепли алгоритм отсӧгӧн. Та йылысь сёрниыс кыптіс тавося гожӧм помын. Корси ӧтуввезйысь гижӧдъяс тайӧ тема кузя — вӧлӧмкӧ, алгоритм да абитуриентъяс йылысь ӧкмыс во сайын нин гижлӧмаӧсь.
Кыдзи уджалӧ тайӧ алгоритмыс? Шуам, таво позьӧ документъяс ыстыны 4 местаӧ. Быд абитуриент гижас тайӧ велӧдчанінъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн: кытчӧ сійӧ медся ёна кӧсйӧ пырны, сэсся кытчӧ кӧсйӧ пырны, медводдза вузас кӧ оз веськав, да с.в. Артмас ыджыд лыддьӧг, шуам:
абитуриент 1: балл, велӧдчанін A, велӧдчанін B, велӧдчанін C, велӧдчанін D
абитуриент 2: балл, велӧдчанін B, велӧдчанін A, велӧдчанін D, велӧдчанін E
абитуриент 3: балл, велӧдчанін C, велӧдчанін E, велӧдчанін D, велӧдчанін F
абитуриент 4: балл, велӧдчанін A, велӧдчанін D, велӧдчанін E, велӧдчанін C
........................
Быд велӧдчанін индӧ, кымын мортӧс сійӧ вермӧ босьтны. Сы бӧрын тайӧ лыддьӧгъясӧн да лыдъясӧн уджалӧ компьютер программа.
Медводз абитуриентъяс быттьӧкӧ «ыстӧны» документъяс медся кӧсъяна вузӧ: 1-ӧд № — A‐ӧ, 2-ӧд — B‐ӧ, 3-ӧд — С-ӧ, 4-ӧд — A‐ӧ, да с.в. Быд велӧдчанінлӧн артмӧ абитуриентъясысь лыддьӧг. Программаыс найӧс сувтӧдлӧ баллъяс чинӧм серти. Артмӧ татшӧм сяма радз-таблича (сэні индӧма абитуриентлӧн номерыс да баллыс):
A |
B |
С |
D |
E |
F |
... |
№15, 300 |
№ 156, 300 |
№ 77, 300 |
№ 99, 300 |
№ 69, 300 |
№ 22, 300 |
... |
№ 4, 298 |
№ 2, 297 |
№ 128, 300 |
№ 117, 296 |
№ 7, 299 |
№ 86, 298 |
... |
№ 78, 295 |
№ 57, 296 |
№ 28, 299 |
№ 12, 293 |
№ 144, 299 |
№ 116, 298 |
... |
№ 34, 290 |
№ 111, 292 |
№ 14, 295 |
№ 160, 286 |
№ 100, 299 |
№ 121, 297 |
... |
№ 25, 290 |
№ 8, 287 |
№ 43, 293 |
№ 136, 285 |
№ 31, 294 |
№ 104, 294 |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
Сэсся программаыс бӧрйӧ став абитуриентсӧ, кодлӧн баллыс оз тырмы, да видлӧ найӧс инавны мӧд велӧдчанінӧ, бара жӧ баллъяс чинӧм серти сувтӧдлӧмӧн. Шуам, 1-лы кӧ A велӧдчанінӧ балл оз тырмы, программа сюйӧ сійӧс B велӧдчанінса колонкаӧ, 3-сӧ — E велӧдчанінса колонкаӧ. Артмӧ выль радз да выль конкурс. Сы бӧрын программаыс бара вештӧ абитуриентъяссӧ, кодъяслӧн баллыс оз тырмы. Шуам, 1-ӧд № кӧ медводдза конкурс бӧрын эз веськав A‐ӧ да вештыссьӧ B‐ӧ, а мӧд конкурс бӧрын оз веськав B‐ӧ, сійӧ вештыссьӧ C‐ӧ. Вермӧ лоны и тадз: медводдза конкурс бӧрын абитуриент веськалӧ велӧдчанінӧ, а мӧд конкурс бӧрын — оз нин, ыджыдджык баллъяса йӧз «локтӧны» да. Гижӧма кӧ сійӧ велӧдчанінъяссӧ, шуам, B, E, D, F пӧрадок серти, медводдза конкурс бӧрын сійӧ кольӧ B‐ын, а мӧд конкурс бӧрын сійӧс вештӧны E-ӧ. Сэсся программаыс вӧчӧ коймӧд конкурс, да с. в. Кутшӧмкӧ здукӧ уджыс помасьӧ, мӧдлаӧ некодӧс вештыны оз нин позь да. Медбӧръя радз сертиыс абитуриентъясӧс и иналӧны велӧдчанінъясӧ.
Гейл да Шепли вӧзйӧмаӧсь алгоритмсӧ 1962-ӧд воын. (Колӧ шуны, тайӧ алгоритмӧн вӧдитчӧмаӧсь водзджык на, 1950-ӧд воясӧ, медицина вузъясысь студентъясӧс бурдӧдчанінъясӧ иналӧмӧн.) Сэні сёрниыс муніс гӧтрасьӧм йылысь: кымынкӧ ань да сы мында жӧ мужичӧй лӧсьӧдӧны лыддьӧг, кодъяскӧд найӧ эськӧ кӧсйисны гӧтрасьны (пӧрадок серти; медводдза местаын — кодъяскӧд медся ёна кӧсйӧны гӧтрасьны, да с.в.). Алгоритмыс уджалӧ тадзи жӧ; аньяс тані — быттьӧ университетъяс, кӧні эм сӧмын ӧти велӧдчан места, а мужичӧйяс — быттьӧ абитуриентъяс. Дерт, Гейл да Шепли абу сувтӧдӧмаӧсь могсӧ — выль ногӧн йӧзӧс гӧтравны. Могыс вӧлі — коллективъяс артмӧдӧм, уджалысьясӧс иналӧм да с.в. Тайӧ алгоритмсьыс 2012-ӧд воын экономика кузя Нобель премия сетӧмаӧсь.
