ВОРСАНТОРЪЯС ЛӦСЬӦДӦМ – 4: МУКӦД ГАММА ТЭЧАСЪЯС

Воддза гижӧдысь ми аддзим: ворсанторсӧ кӧ лӧсьӧдны Пифагор тэчас сертиыс, куима шыяс омӧля артмасны. Сідзкӧ, XV-ӧд нэмын европаса шыладлы сійӧ эз нин шогмы. Та понда шылад туялысьяс босьтчӧмаӧсь бӧрйыны бурджык гамма тэчас.

1482-ӧд воын Бартоломео Рамос де Пареха, испанияса теоретик, вӧзйӧма сӧстӧм тэчассӧ. До мажор гаммалы сійӧс артмӧдӧны со кыдзи. Вылыс да улыс “до” нотаяслӧн тэрыблунъяс лӧсялӧны 2:1 моз. Сэсся лӧсьӧдам “соль”, “фа” да “ре” нотаяссӧ Пифагор тэчас сертиыс: “соль” да улыс “до”-лӧн тэрыблунъяс лӧсялӧны 3:2 моз, “фа” да улыс “до”-лӧн – 4:3 моз, “соль” да “ре”-лӧн – 4:3 моз. Мукӧд шыяссӧ ми лӧсьӧдам ыджыд терцияясӧн вӧдитчӧмӧн: “ми” да улыс “до”-лӧн, “ля” да “фа”-лӧн, “си” да “соль”-лӧн тэрыблунъяс лӧсялӧны 5:4 моз. Сэки бура артмӧны “до – ми – соль”, “ми – соль – си” да “фа – ля – до” куима шыяс. Тшӧтшкӧ “ре – фа – ля” куима шыыс оз артмы, “фа” да “ре” нотаяслӧн тэрыблунъяс лӧсялӧны Пифагор тэчасын моз.

Рамослӧн тэчасыс эзджык отсав шылад ворсысьяслы да, найӧ лӧсьӧдӧмаӧсь ворсанторъяснысӧ мӧд ногӧн. Органлысь трубаяс дженьдӧдыштӧмӧн позьӧ вежны квинтаяс сідзи, медым шылад кывзысьяс тайӧс эз казявны. Шуам, шӧр тона тэчасыс артмӧдӧма сэтшӧм жӧ ногӧн, кыдзи вӧчӧны Пифагор тэчассӧ, но “стӧч” квинта пыдди босьтам неуна дженьыдджык интервал; квинтаыс дженьдӧдыштӧма сідзи, медым артмӧдӧм “ми” да улыс “до” костын лои стӧч ыджыд терция (мӧд ногӧн кӧ, нотаясыслӧн тэрыблунъяс лӧсялісны 5:4 моз). Тырмытӧмторъяс тайӧ тэчасыслӧн эрдӧдчасны сьӧд клавишъяслы шыяссӧ лӧсьӧдігӧн.

XV – XVI нэмъясын вӧлі вӧзйӧма некымын сё гамма тэчас. Тшӧкыда композиторъяс найӧс артмӧдӧмаӧсь лӧсьӧдӧм шыладъяс сертиныс.

PS Менсьым гижӧдӧс редактируйтіс Ирма Карманова