ВОРСАНТОРЪЯС ЛӦСЬӦДӦМ – 3: КУИМА ШЫ

XV-ӧд нэм помын шылад туялысь Иоанн Тинкторис аслас гижӧдын вӧлі пасйӧма шыяслӧн выль ӧтлаасьӧмъяс (терцияяс) йылысь. Наӧн тшӧкыда вӧдитчӧмаӧсь Англияса шылад тэчысьяс (композиторъяс). Петӧмаӧсь терцияясыс йӧзкостса шыладысь.

Эм кык терция сикас: ыджыд терция да ичӧт терция. Ыджыд терцияын нотаяслӧн тэрыблунъяс лӧсялӧны 5:4 моз, ичӧт терцияын – 6:5 моз.

Каям “до”-сянь ыджыд терция мында вылӧ, артмӧм нотасянь бара каям ичӧт терция мында вылӧ. Сэки миян артмас “соль” (а ыджыд да ичӧт терцияяс ӧтлаалӧны квинтаӧ): “до”-лӧн тэрыблуныс кӧ x Гц, мӧд ноталӧн тэрыблуныс 5x/4 Гц, а коймӧдыслӧн (6/5)·(5x/4) = 3x/2 Гц.

Кор тайӧ лӧсьӧдӧм куим шы ӧтпырйӧн юргӧны, артмӧ аккорд – ыджыд куима шы.

Кайны кӧ медводз ичӧт терция мында вылӧ, а сэсся ыджыд терция мында вылӧ, бара артмас квинта. Тайӧ шыяссьыс лӧсьӧдӧм аккорд шусьӧ ичӧт куима шыӧн.

Ми тӧдам: Пифагор тэчасын “ре” да “до”-лӧн тэрыблунъяс лӧсялӧны 9:8 моз, сідзи жӧ лӧсялӧны “ми” да “ре”-лӧн тэрыблунъяс. Сідзкӧ, “ми” да “до” лӧсялӧны (9:8)·(9:8) = 81:64 моз. Тайӧ пӧшти (но абу стӧч) 5:4 = 80:64.

Со миян и артмис мытшӧд: кыдзи колана ногӧн лӧсьӧдны “ми” нотасӧ? Тадзи, медым “до – ми – соль” нотаяс ӧтпырйӧн мичаа юргисны, али Пифагор тэчас серти, али кутшӧмкӧ коймӧд ногӧн? Кыдзи мукӧд нотасӧ лӧсьӧдны?

Шылад ворсысьяслы ковмис корсьны ӧти кывйӧ воӧм (компромиссъяс). Та йылысь ме висьтала мӧдысь.

PS Менсьым текст редактируйтіс Сергей Елфимов.