Штейнерлӧн да Лемуслӧн теорема − 4

• визьньӧв — луч 
• вундӧг — отрезок
  
• кытшвизь — окружность
• тӧрӧдчӧм пельӧс — вписанный угол
  

Ӧні гижам Штейнер−Лемуслӧн теоремалы нӧшта ӧти подулалӧм — буракӧ медся дженьыдсӧ. Сійӧс лӧсьӧдӧмаӧсь англияса кык инженер — Г. Джильберт да Д. Мак-Доннелл; йӧзӧдӧмаӧсь 1963-ӧд воын American Mathematical Monthly журналын.

ABC куимпельӧсалӧн ∠ABC < ∠ACB, BM да CN — сылӧн биссектрисаяс. Петкӧдлам: CN < BM (мӧд ногӧн кӧ шуны, биссектрисаясыс абу ӧткузяӧсь).

Мед ∠ABC = 2β, ∠ACB = 2γ (сідзкӧ β < γ). Гижтам CN да CM костті CP визьньӧв сідзи, медым ∠NCP = β. CP визь вомӧнасис BM вундӧгкӧд M' чутын. 

Ми аддзам: ∠NBM' = ∠NCM'. Планиметрия курсысь теорема серти, N, B, C да M' чутъяс куйлӧны ӧти кытшвизь вылын.

Ӧні видлалам тӧрӧдчӧм кык пельӧс: ∠NBC да ∠M'CB. Ми аддзам: ∠NBC = 2β < β + γ = ∠M'CB. Планиметрия курсысь ми тӧдам: ичӧтджык пельӧс мыджсьӧ дженьыдджык хорда вылӧ. Сідзкӧ CN < BM'. Но BM' < BM. Со миян и артмис CN > BM ӧткодьтӧмлун.

Штейнерлӧн да Лемуслӧн теорема − 3

• вундӧг — отрезок
• лӧсялысь вундӧгъяс — совпадающие отрезки
  
• паныдсянь подулавны — доказать от противного 
• ӧтар-мӧдар куйлысь пытшкӧс пельӧсъяс — внутренние накрест лежащие углы
• ӧткодьтӧмлун — неравенство 
• кыв вожалӧм — противоречие
  

Гижам Штейнер−Лемуслӧн теоремалы мӧд подулалӧмсӧ. Сійӧс вӧзйӧма Д. О. Шкляркӧйлӧн кружокын велӧдчысь Лидия Копейкина 1939-ӧд воын (сэсся сійӧ лоӧма мехматса доцентӧн).

 ABC куимпельӧсаын BM да CN биссектрисаяс ӧткузяӧсь. Гижтам M да N чутъяс пыр BC‐лы параллельяс; найӧ вомӧнасясны AB да AC‐кӧд P да Q чутъясын.

MP да NQ вундӧгъяс кӧ лӧсяласны, позяс нин аддзыны: ∠ABC = ∠ACB.

Ӧні подулалам паныдсянь, мый MP да NQ лӧсялӧны. Мед, шуам, PM визь куйлӧ NQ да BC визьяс костын.

Ми аддзам: ∠PMB = ∠MBC (найӧ ӧтар-мӧдар куйлысь пытшкӧс пельӧсъяс да). BM — биссектриса, та вӧсна ∠MBC = ∠PBM. Сідзкӧ ∠PMB = ∠PBM, кытысь артмӧ: PB = PM. Татшӧм жӧ ногӧн позьӧ подулавны, мый QC = QN. 

Миян артмисны ӧткодь берда куимпельӧсаяс: ∆BPM да ∆CQN; налӧн подувъясыс (BM да CN) ӧткузяӧсь. PM куйлӧ NQ да BC костын, та понда PM > NQ. Сідзкӧ ∠PBM > ∠QCN. Казьтыштам, мый BM да CN — биссектрисаяс, да аддзам: ∠ABC > ∠ACB.

Ӧні видлалам BPMC трапециясӧ. ∠PBC > ∠MCB ӧткодьтӧмлунысь артмӧ: PB < MC. Сідзкӧ

PB < MC < QC = NQ < PM = PB,

либӧ PB < PB. Тайӧ кыв вожалӧм.

Штейнерлӧн да Лемуслӧн теорема − 2

•  ӧткодь берда куимпельӧса — равнобедренный треугольник
• куимпельӧса, куимсэрӧг — треугольник
• ӧткодь куимсэрӧгъяс — равные треугольники
• лӧсялана пельӧсъяс — соответствующие углы (в равных треугольниках)
  
• тшӧтшкӧсджын — полуплоскость 
• ортсы пельӧс — внешний угол
• ӧтар-мӧдар куйлысь пельӧсъяс — накрест лежащие углы
  

Ӧні подулалам Штейнер−Лемуслысь теоремасӧ (босьтӧма татысь). Подулалӧмыс абу медся дженьыд, но меным сійӧ мичаӧн кажитчис.

ABC куимпельӧсалӧн BE да CF биссектрисаясыс ӧтыдждаӧсь. Колӧ петкӧдлыны: ∠ABC = ∠ACB.

 Гижтам GBE куимпельӧса сідзи, медым ∆GBE да ∆AFC вӧліны ӧткодьӧсь, а G да A чутъяс куйлісны ӧти тшӧтшкӧсджынйын BE визь серти.

Миян артмӧ: ∠BGE = ∠BAE. Сідзкӧ (планиметрия курсысь теорема серти) B, G, A да E чутъяс куйлӧны ӧти кытшвизь вылын.

 Сідзкӧ ∠ABE = ∠AGE (найӧ мыджсьӧны ӧти сійӧ жӧ мегырӧ да).

Гижтам GH —  ∆BGE-лысь биссектрисасӧ. Пасъям I шыпасӧн BE да CF-лысь вомӧнасянінсӧ.

Петкӧдлам: ∠AIE = ∠AGH. 

 ∠AIE лоӧ ∆BAI-лӧн ортсы пельӧсӧн; формула серти,

∠AIE = ∠ABI + ∠BAI.

I чут — ABC куимпельӧсалӧн биссектрисаяслӧн вомӧнасянін, та вӧсна 

∠BAI = ∠BAC/2.

Но ∆GBE = ∆AFC, та вӧсна ∠BAC/2 = ∠BGE/2 = ∠EGH.

Сідзкӧ

 ∠BAI = ∠EGH.

 Кыдзи ми тӧдам нин, ∠ABE = ∠AGE, а ∠ABI да ∠ABE — ӧти сійӧ жӧ пельӧс. Сідзкӧ 

∠ABI = ∠AGE.

Миян артмис:  

∠AIE = ∠ABI + ∠BAI = ∠AGE + ∠EGH = ∠AGH.

 

Ӧні казялам: ∠AIE + ∠AIH = 180°; сідзкӧ 

 ∠AGH + ∠AIH = 180°.

Та вӧсна A, G, H, I чутъяс куйлӧны ӧти кытшвизь вылын (планиметрия курсысь теорема серти).

Казьтыштам: GH да AI — ӧткодь куимсэрӧгъяслӧн лӧсялана пельӧсъяслӧн биссектрисаяс; сідзкӧ найӧ ӧтыдждаӧсь. Миян артмӧ: GH да AI — ӧтыджда хордаяс. Та вӧсна IH да AG вундӧгъяс — параллельяс.

Ӧні ми вермам петкӧдлыны, мый ∠ABC = ∠ACB.

Ми тӧдам нин:

∠ABC/2 = ∠ABE = ∠AGE;

∠ACB/2 = ∠ACF = ∠GEB (лӧсялана пельӧсъяс ӧткодь куимсэрӧгъясын);

∠AGE = ∠GEB (ӧтар-мӧдар куйлысь пельӧсъяс; AG да BE — параллельяс).

Сідзкӧ ∠ABC/2 = ∠ACB/2, кытысь ∠ABC = ∠ACB.