ГИПЕРБОЛА, ПАРАБОЛА ДА ЭЛЛИПС

вундас – сечение

чукля сикас – тип кривой
тшӧтшкӧс – плоскость

Конус вундасъяс. 

“Гипербола” да “парабола” кывъяскӧд ми паныдасьлім школаын алгебра урокъяс вылын: шуам, y = 1/x функциялӧн график – тайӧ гипербола, а y = x2 функциялӧн график – тайӧ парабола. Воддза кык гижӧдын висьталӧма вӧлі эллипс йылысь. 

Вӧлӧмкӧ, тайӧ куим чукля сикасыс (эллипс, парабола да гипербола) йитчӧмаӧсь ӧта-мӧдыскӧд: найӧ куимнаныс лоӧны гӧгрӧс конуслӧн да тшӧтшкӧслӧн вомӧнасянінӧн. 

Шондіа лунӧ джодж вылын куйлысь мачлӧн вуджӧр дорыс – эллипс. Ичӧт мач пыдди босьтам ыджыдджык шар да пуктам сійӧс тшӧтшкӧс кушинӧ. Гожся лунӧ шар вуджӧрыс лоас эллипсӧн. Шонді лэччигӧн эллипсыс нюжалас. Кор шонді лоас шар судта сӧмын, вуджӧр дорыс лоас параболаӧн, а сэсся пӧрас гипербола торйӧ. 

Планета да кометаяс траекторияяс. 

Воддза гижӧдын ми висьтавлім: планетаяс мунӧны эллипсъясӧд. Тайӧ да мӧд кык Кеплер законысь Ньютон петкӧдӧма гравитация вын йылысь закон. 

Мӧдарӧ, мед гравитация вын формула тӧдса нин. Со шонді дорті мунӧ кокньыдджык телӧ – планета, астероид либӧ комета, кодлысь индӧма массасӧ да сетӧма кутшӧмкӧ здукся ин да ӧд. Траекториясӧ позьӧ артавны; сійӧ вермӧ лоны веськыдӧн (телӧ усьӧ шондіӧ) либӧ чукляӧн. Чукля траектория формаыс со кутшӧм. Медводдза здукся ӧдыс кӧ ичӧт, телӧыс мунӧ эллипсӧд; ӧдсӧ содтігӧн эллипсыс нюжалӧ, сэсся пӧрӧ параболаӧ да гиперболаӧ. Сідзкӧ, зэв ӧдйӧ мунысь телӧ оз бергав шонді гӧгӧр: сы дінӧ матыстчас, сэсся кутас сӧмын ылыстчыны да бӧр некор оз нин лок. 

Кометаяс мунӧны зэв кузьмӧс эллипсъясӧд, овлӧны и гиперболаясӧд мунысь кометаяс.